#3 - Utopie of dystopie ?

Hey Sanderijn!" M staat voor mijn neus en geeft mij een knuffel. Ik ken haar al lang via een gemeenschappelijke vriendenkring en ze was meteen uitgesproken enthousiast over De Puberfluisteraar. M is leerkracht Nederlands in het Atheneum van Merksem en heeft een groot hart voor cultuur en theater. Ze begeleidt mij naar een lege turnzaal, waar we alles klaarzetten voor de eerste klas die zal deelnemen aan mijn workshop. "3MT" heten ze, het derde jaar in de afdeling Moderne Talen. Als ik bij de intro een rondje doe - in de veronderstelling dat mijn geheugen hun namen snel zal opslaan - blijkt dat ik me totaal vergis. De meeste van deze namen kan ik niet onthouden omdat ik ze - echt waar - nog nooit gehoord heb. De geboortegrond van deze leerlingen en/of die van hun ouders, ligt dan ook niet in Belgie. Leerkracht M spurt weg om zelfklevende etiketten te gaan halen, zodat ik tijdens de workshop rustig kan spieken. Ik vind het totaal ongepast om jonge mensen te vragen zichzelf te tonen, als ik hen niet eens bij de voornaam kan aanspreken.

De fysieke opwarming verloopt een stuk moeizamer dan in Zoersel. Deze groep van vijftien jongeren wordt overduidelijk geplaagd door één van de meest typerende 'puberteitskwalen' : de verlammende schroom tegenover leeftijdsgenoten. Al bewegend lijken ze te zeggen "maak ik mij niet belachelijk?" en "wat gaan de anderen van mij denken?". Toch geef ik mezelf niet gewonnen en blijf ik hen vriendelijk doch kordaat uitdagen om zich over te geven aan de diverse fysieke expressie-opdrachten. Hierbij fungeert leerkracht M als een vlammend voorbeeld , het is amper 11 u in de ochtend en ze smijt zich voluit tussen haar leerlingen, die zich, aangemoedigd door haar vuur, meer durven laten gaan. Alle leerkrachten zouden zo moeten zijn. Eén meisje - B- vindt de bewegingsopdrachten geweldig ; ze heeft maar weinig nodig om haar lijf spontaan te volgen, zowel zonder als met muziek. Ze doet aan het einde van de opwarming zelfs een solo, wat ik heel verrassend vind, in deze groep vol hormonale gêne. Ze krijgt dan ook een overweldigend applaus van haar klasgenoten. Leerkracht M bekent achteraf dat ze een beetje verbaasd is over de verlegenheid van deze klas, maar ik vind het allesbehalve vreemd. Ze kennen elkaar goed en juist daardoor remmen ze elkaar. Iedereen heeft een functie binnen de groepsdynamiek en dit soort sessies vraagt een bereidheid om deze ongeschreven functies even volledig los te laten. Dat kan zeker lukken, maar het vraagt meestal wel meer tijd dan twee lesuren van vijftig minuten.

Wanneer we schakelen naar de creatie-brainstorm, komt er meer aan de oppervlakte. Eén jongen - H - schminkt zich in zijn toekomstbeeld : een huisarts met bril, sik en snor. Hij wil zijn familie trots maken, veel geld verdienen en goed werk verrichten. Drie meisjes kiezen ervoor om de song "Call me maybe" te performen voor de groep. Als ik hen vraag naar het waarom van dit minder recente nummer , geven ze aan dat het hen weemoedig maakt en doet verlangen naar hun kindertijd. "In 2016 was alles nog zo zorgeloos. We zaten in het lager en ons leven zag er goed uit. Nu hebben wij veel stress, liggen wij wakker van dingen waar wij totaal niet mee zouden moeten bezig zijn." Deze meisjes zijn amper vijftien en hebben - naar eigen zeggen - gigantisch veel last van over-thinking. Hun klasgenoten die kozen voor de opdracht "Een Hoofd Vol Gedachten", bevestigen dat en doen een mooie poging om hun hersenspinsels zo eerlijk mogelijk te noteren. Banale gedachten als 'Ik heb honger' en 'Straks moet ik nog afwassen' , worden afgewisseld door 'Wat als ik niet naar België verhuisd was vijf jaar geleden?' en 'Ga ik later afgerekend worden op mijn huidskleur?" De jongens en meisjes die hun Utopia in een collage samenvatten, hebben andere bezorgdheden. Zij plakken elektrische wagens, vliegtuigen met een zelfbedachte ecologische touch, grote villa's en veel natuur op hun blad. Een jongen vertelt bij de afbeelding van een zware moto dat hij op volwassen leeftijd wil weg rijden van hier, samen met zijn familie. Hij wil alles van het verleden achterlaten. W. scheurt een huis uit met een grasdak. "Dit huis is de stop op de opwarming van de aarde" zegt ze als ik blijf stilstaan bij haar blad. Als ik haar vraag om meer in detail te beschrijven wat haar precies beangstigt, kan ze niks meer uit brengen, behalve dat er dringend iets moest gebeuren. Bij de afronding deel ik nog een extra vragenlijst uit, waarop de jongeren achteraf vrijblijvend mogen antwoorden, via mail of berichtjes. Leerkracht M zegt me dat ze er haar volgende les aan gaat besteden. De dag erna krijg ik een hoop Whatsapp-berichtjes van onbekende nummers : de jongeren spelen mij hun antwoorden door via audio-boodschappen en foto's van met-de-hand-geschreven teksten. Ook in mijn mailbox lees ik meerdere reacties.

Als ik na het weekend terug op deze school kom, vertelt leerkracht M mij dat de eerste klas heel enthousiast is over de workshop en dat ze vinden dat mijn vragen een therapeutisch effect hebben. Van dat laatste maakt mijn hart een sprongetje, want deze feedback omschrijft één van mijn intenties met dit project.

Die maandag geef ik drie workshops aan even veel derdejaarsklassen : "Economie", "Natuurwetenschappen" en "Humane-Latijn". Drie totaal verschillende groepen, waar ik als een wervelwind doorheen waai. Onmogelijk om te beschrijven wat ik allemaal krijg van deze jongeren. Het is ongelooflijk intens en het inhoudelijk weerwerk tijdens de creatie-brainstorm, ademt soms een donkere ondertoon. Enkele impressies die beklijven : in 3E heeft een heel gesloten jongen - waar leerkracht M over zegt dat ze er moeilijk contact mee kan maken - zich totaal gesmeten op de dansvloer. In 3Nw zijn vijf jongens zo verlamd door de fysieke expressie-opdrachten, dat leerkracht M hen even apart neemt. Intussen werk ik verder met de rest van de groep en melden er zich spontaan twee kandidaten aan om feedback te geven tijdens mijn toekomstige schrijfproces. Eerst uiten ze aarzelend hun interesse omdat Nederlands niet hun moedertaal is. Maar als ik hen vertel dat ik vooral op zoek ben naar inhoudelijk weerwerk van adolescenten, bezorgen ze mij meteen hun contactgegevens. Dan komt leerkracht M terug binnen met de 'verlamde' jongens. Ze bieden hun excuses aan en bekennen aan mij 'dat ze de ballen niet hebben om zich te laten gaan in dit soort bewegingsopdrachten.' En ook 'dat dat niet aan mij ligt, want dat ik een goede les heb gegeven.' 'Mijn hart wordt week van zo'n schattige excuses. In de derde groep breekt er iets open op het moment dat enkele meisjes hun Ja/Nee-Vragen Voor Leeftijdsgenoten voorleggen aan hun klasgenoten . Vragen als 'heb jij issues met zelfvertrouwen?', 'voel je veel stress?' en 'ooit gedacht aan zelfmoord?' passeren de revue en telkens worden er meerdere handen opgestoken. Als ik peil naar wat hen allemaal bezwaart deze dagen, blijkt de school oorzaak nummer één te zijn. Eén meisje richt zich tot leerkracht M en zegt "Jullie leerkrachten begrijpen ons niet. Jullie zouden beter eens vragen hoe het met ons gaat als we te laat op school komen, in plaats van te roepen en nota's en strafstudies uit te delen. Jullie hebben geen idee van wat wij thuis meemaken, jullie weten niet welke zorgen ons 's nachts uit onze slaap houden. Wij zijn soms gewoon doodmoe. " Ik voel leerkracht M, die op een stoel naast mij zit, schrikken. Zij vangt duidelijk de wind voor sommige van haar collega's, want wat ik bij haar zie en ervaar, is een enorme betrokkenheid tegenover haar leerlingen en een grote passie voor haar vak. Nog in deze groep is er een meisje, dat na de visualisatie rond hun utopia, een totaal dystopisch toekomstbeeld omschrijft : "Het zal blijven regenen en overstromen, er zullen veel te veel mensen zijn en we gaan voor altijd mondmaskers moeten dragen , niet omwille van corona, maar door de vervuiling. De mensheid gaat boeken en films heel erg nodig hebben om te kunnen vluchten in een fantasiewereld. "

Als M en ik het lokaal, dat de hele dag dienst heeft gedaan als creatieve werkruimte, samen terug ombouwen tot klas, reflecteren we beiden over de donkerte van sommige leerlingen, over de verschillen tussen de groepen en over wat zij zou kunnen doen als leerkracht om sommige jongeren op school een beter gevoel te geven.

De dagen erna word ik opnieuw overstelpt door Whatsapp-berichten en mails. Ik krijg massa's bezielde antwoorden cadeau, een derde kandidaat-schrijfcoach en ook nog één bericht dat afrondt met : "Heel erg bedankt om ons te includeren in uw artistiek proces. Ik vind het een top-idee. Heel veel succes met de productie van uw theaterstuk." En of ze binnenkomen, deze woorden.

I

#2 - Onverwachtse Geschenken

"Kent gij Andrea Bocelli?" vraagt hij ons. Nog voor we kunnen antwoorden, zingt hij zomaar ineens een aria uit het repertoire van deze zanger. Te midden van het groene domein rond het psychiatrisch centrum van Zoersel, worden wij verrast door een loepzuiver stemgeluid. De naam van deze onbekende nachtegaal is "JV" en hij had E en mij al van ver zien lopen. Hij hield ons tegen en terwijl hij ondeugend naar mij wees, zei hij aan E 'dat deze juffrouw het goed kon uitleggen'. Omdat JV opmerkte dat we een beetje verrast waren door zijn onverwachtse reflectie, verontschuldigde hij zich : "Tja, ik ben 82, wat heb ik meer om handen dan te kijken naar andere mensen." Toen vroeg hij of wij hier werkten en wat onze functie was. E vertelde dat ze hier in dienst is als psychologe, ik zei dat ik hier was als gast, voor het geven van een theaterworkshop aan de jongeren. Op dat moment brak hij los : dat hij enorm hield van theater en een diep respect had voor de geestelijke gezondheidszorg. Dat hij die tweede sector ook zo goed kende, omdat hij ettelijke uren had gesleten in psychiatrische instellingen samen met zijn dochter, die - ondanks alle goede zorgen - toch had beslist om te stoppen met leven. En dat hij het daarom zo belangrijk vond, wat E en ik deden, of het nu in vast dienstverband was of als gast. Die dankbaarheid gaf hem in dat hij moest zingen voor ons.

Helemaal vervuld door dit onverwachtse geschenk, komen E. en ik aan bij de ruimte waar ik voor het eerst aan de slag zal gaan als puberfluisteraar. Daar zit F. ons al op te wachten. F is een gretig meisje van 19 dat mij spontaan aanspreekt . Terwijl we met haar de tafels aan de kant schuiven, druppelt de rest binnen : vijf andere jongeren die daar permanent verblijven, eentje die thuis woont en af en toe deelneemt aan activiteiten en vijf jonge begeleiders.

L , die zelf een heel intens parcours doorliep en nu in het centrum stage loopt als ervaringstherapeute, komt naar me toe met een boek, waarvan zij de auteur is. Het werd vorig jaar uitgegeven en vertelt over haar psychische kwetsbaarheid die 'als een dief in de nacht' haar leven kwam binnen geslopen. "Daar ga je misschien iets aan hebben voor je project"suggereert ze. Verwarmd door deze mooie gift, begin ik aan mijn eerste workshop. Nadat ik het opzet van "De Puberfluisteraar" gekaderd heb, ga ik aan de slag met enkele theatrale opwarmingsoefeningen . Speels, kort en fysiek, om het hoofd op sluimerstand te zetten en de connectie met lijf& hart te openen . Wat meteen opvalt, is de ongelooflijke bereidheid van deze groep jonge mensen. Ze kennen mij van haar noch pluim en toch smijten ze zich helemaal. Voor één meisje, S, is het na de tweede fysieke expressie-opdracht genoeg. Nadat ze buiten is gelopen, gaat psychologe E achter haar aan en komt ze vijf minuten later terug binnen. Ik stel voor dat ze even naast mij aan de kant komt zitten. Dat kan enorm geruststellend werken, als je even mag kijken naar de speelvloer en met eigen ogen kan vaststellen dat er daar heel andere wetten gelden dan in het echte leven. Na een uitgebreide opwarming en een korte pauze in de zon, trek ik de jongeren, aan de hand van een korte visualisatie, in de 'creatie-brainstorm'. Hierbij krijgen ze de keuze tussen verschillende opdrachten : Utopia, Droompersonage, Associatief Schrijven Rond Diverse Thema's , Muziek en Ja/Nee-Vragen- Voor- Leeftijdsgenoten. Deze kunnen ze uitvoeren in de vorm die voor hen het meest comfortabel voelt. Psychologen E en E, ervaringstherapeute L en patiente P kiezen voor het vormgeven van hun Utopia, via collages en tekeningen. S gaat voor associatief schrijven rond de thema's , C begint aan de Ja/Nee-Vragen en I, X en M kiezen voor Muziek. Zij mogen hun lievelingssong delen met de groep door deze te playbacken, live te zingen of er voluit op te dansen. Wederom zie ik dezelfde overgave als bij de fysieke oefeningen. Er is focus, bereidheid en vertrouwen. En er is ook stilte, want de dames die voor Muziek kozen, oefenen hun performance in de gang en in de tuin. Zachtjes trippel ik rond tussen de schrijvers en de tekenaars. Enkel het geluid van plaatjes die uit tijdschriften gescheurd worden en het gekras van pennen. Dan beslist M om toch een tekening te maken, in plaats van te playbacken. Hij zegt dat hij enorm graag tekent en toont mij zijn website. Ik val omver van zo veel kracht : de intensiteit van zijn tekenwerk spat van zijn smartphone-scherm. Terwijl hij door zijn tekeningen scrolt, begint hij te vertellen over zijn psychoses , over wat er dan allemaal gebeurt in zijn beleving. Dat hij soms bizarre verschijningen ziet, die niet enkel hem maar ook andere mensen lastig vallen. Intussen kan hij lotgenoten die in een aanval verdwaald raken, 'bevrijden' omdat hij dan precies weet wat ze doormaken. Hij besluit : "op het moment dat je weet wat realiteit is en wat niet, kan je uit de psychose stappen. Het probleem is dat dit onderscheid tijdens een aanval niet meer helder is/"Ik ben onder de indruk van zijn openheid, als ook van wat hij vertelt. Maar omdat ik tijdens zijn verhaal, onrust voel opborrelen bij sommige andere deelnemers, richt ik mij opnieuw op de groep. We eindigen de workshop met een reflectie op de brainstorm : uit de diverse utopia's spreekt het verlangen naar een tragere wereld met minder prikkels en menselijk samenzijn zonder (voor)oordeel. Er is angst voor de klimaatopwarming en tegelijk een verlangen naar veel zon. Sommigen hongeren naar structuur en voorspelbaarheid, anderen wensen dat de gehele mensheid dezelfde taal spreekt. De tekst van S over haar moeder ontroert, net als de zelfgemaakte choreo van X. Het lied dat I voor ons zingt, met haar rug naar ons, klinkt helder en zorgeloos. De vragenlijst van C telt vier bladzijden en is ronduit indrukwekkend. "Kennen jullie de psychiatrie? Denken jullie dat er daar enkel zotten zitten? " is de ja/nee-vraag die bij mij het hardst nazindert.

Na een 3,5 uur-durende wisselwerking met deze mooie jonge mensen, rond ik de eerste workshop af. Als ik thuis kom, kan ik amper nog pap zeggen. Mijn eerste werksessie als puberfluisteraar was heel rijk, maar ook heel intens. Ik voel nu al dat mijn gretige hoofd en vurige hart vriendelijk worden uitgenodigd om te leren doseren. Als ik dat laatste goed doe, kan mijn tocht door de binnenwereld van adolescenten, een unieke en gelaagde ervaring worden. Eentje om een leven lang te koesteren, een onverwachts geschenk.

#1 - De Sprong In Het Diepe

De dag voor aanvang van een bijzondere tournee. Voor één keer eens niet de hort op met een voorstelling, dan wel vanuit een heel specifieke 'hoedanigheid'.

De voorbije maanden contacteerde ik scholen, instellingen die focussen op jongerenwelzijn, jeugdwerkorganisaties en sociaal-artistieke werkingen. Telkens stelde ik mezelf voor als "puberfluisteraar" en vertelde ik over mijn wens om adolescenten een stem te geven, via de creatie van een theatertekst - en productie. Daarna vroeg ik de verantwoordelijken of ik, vanuit dat opzet, hun jongeren 'mocht uithoren over hun gemoedstoestand'. Niet door middel van een klassiek interview, een groepsgesprek of een papieren enquete, wel zou ik mijn vragen verpakken in een éénmalige, laagdrempelige theaterworkshop. Zo komt het dat er nu alvast tien workshops op de planning staan en waarschijnlijk worden er daar nog enkele aan toegevoegd.

Morgen is mijn eerste halte een afdeling van een psychiatrische instelling in Zoersel, waar jongeren tussen 18 en 25 verblijven. Ik ging er eind november al eens kennismaken en trof een gemoedelijke plek aan, te midden van veel groen. Het onderscheid tussen patiënten en therapeuten was bij aankomst niet meteen zichtbaar - iets wat ik ongelooflijk positief vind.

Ik heb er mijn intenties toegelicht en voelde me er totaal op mijn gemak. Wat blijft hangen, is de allesbehalve hiërarchische sfeer en de indruk dat jongeren die daar verblijven, bekrachtigd worden in wie ze zijn. Iets waar ik me helemaal in kan vinden : elke mens overstijgt zijn gekwetste zelf, als hij oprecht gezien wordt in alles wat daar -potentieel- onder huist.

.

Omdat ik wilde weten of mijn basisvragenlijst die ik ga verwerken in de theaterworkshop, adolescenten aanspreekt, toetste ik deze al eens af bij mijn dochter Olivia. Ze is 15 en vertoeft in het midden van haar puberteitsstorm. Toen ik polste of ze er naar uitkijkt om volwassen te worden, gaf ze een gemengd antwoord. 'Ja' omdat ze meer vrijheid zal hebben dan nu. 'Nee' omdat 'volwassenen zo weinig aandacht krijgen'. "Hoe bedoel je ?" vroeg ik "Volwassenen worden minder gehoord in hun gevoel." ging ze kordaat verder, "er wordt geen aandacht aan jullie besteed. Jullie hebben kinderen, jullie mogen het niet tonen als jullie depressief zijn, want jullie moeten letten op jullie puber die mogelijk mentaal niet in orde is "

Terwijl ik haar antwoord uit typte, moest ik even slikken. Haar woorden resoneerden. Wat een voorbeeld geven wij aan jongeren, dat wij hen de indruk geven dat wij amper stilstaan bij elkaars welbevinden. En dat uitgerekend dat, hen angst inboezemt om op eigen benen te staan. Bedankt Olivia voor de reminder....Benieuwd welke spiegel mij morgen zal worden voorgehouden.